SISTEMA VOCÁLICO
- E/e>: fonema vocálico palatal sonoro semiaberto/semipechado
- : fonema vocálico posterior velar sonoro semiaberto/semipechado
- < >: fonema vocálico anterior/posterior palatal sonoro pechado >
SISTEMA CONSONÁNTICO
- o be: fonema consonántico oclusivo bilabial sonoro.
- o ce /Ꝋ/ e, i: fonema consonántico fricativo interdental xordo.
/K/ a, o, u: fonema consonántico oclusivo velar xordo.
- o de /d/: fonema consonántico oclusivo dental sonoro.
- o efe /f/: fonema consonántico fricativo labio-dental xordo.
- o gue /g/: fonema consonántico oclusivo velar sonoro.
- o ele /l/: fonema consonántico líquido-lateral alveolar sonoro.
- o eme /m/: fonema consonántico nasal alveolar sonoro.
- ARQUIFONEMA
- /n/ alveolar: ‘n’ inicial entre vogais. (nada, anval)
- /ŋ/ velar ‘n’ consonante palatal. (ben, unha, congostra)
- /ɲ/ palatal (anllóns)
- /n/ dental (conto)
- /m/ bilabial (‘n’ bilabial) (un bico)
- <ñ>o eñe /ɲ/: fonema consonántico nasal palatal xordo.ñ>
-
o pe /p/: fonema consonántico oclusivo bilabial xordo.
-
o que /K/: fonema consonántico oclusivo velar sonoro (Iraq)
- o erre /r/: fonema consonántico líquido vibrante múltiple alveolar sonoro.
/┴/: fonema consonántico líquido vibrante simple sonoro.
- o ese /s/: fonema consonántico fricativo alveolar xordo. (sonoro)
- o te /t/: fonema consonántico oclusivo dental alveolar sonoro
- o uve /b/: fonema consonántico oclusivo bilabial sonoro.
- o xe /ʃ/: fonema consonántico fricativo palatal xordo.
- o zeta /Ꝋ/ fonema consonántico fricativo interdental xordo.
LETRAS DUPLAS
- o ce hache /ʧ/: fonema consonántico africado palatal xordo.
- o gue u /g/: fonema consonántico oclusivo velar sonoro.
- o ele duplo /ʎ/: fonema consonántico líquido lateral palatal sonoro.
- o ene hache /rj/: fonema consonántico oclusivo velar sonoro.
- o que u /K/: fonema consonántico oclusivo velar xorde (queixo)
- [ks]: fonema consonántico africado alveolar xordo.
A Coruña Arteixo: arteixán, arteixá. Betanzos: betanceiro, betanceira. Camariñas: camariñán, camariñá. Carnota: carnotán, carnotá. Cee: ceés, ceesa.Corcubión: corcubionés, corcubionesa. Dumbría: dumbriés, dumbriesa. Fisterra: fisterrán, fisterrá. Muros: muradán, muradá. Noia: noiés, noiesa.
Lugo Alfóz: alfocego, alfocega. Foz: focego, focega. Becerreá: becerrego, becerrega. Burela: burelao, burelá. Chantada: chentadés, chantadesa. Quiroga: quirogués quiroguesa. Ribadeo: o/a ribadense. Viveiro: viveirés, viveiresa. Portomarín: o/a portomarinense. Pedracita do Cebreiro: cebreirego, cebreirega.
Ourense A Rúa: rués, ruesa. Baños de Molgas: molgao, molgá, mogués, molguesa. O Barco de Valdeorras: valdeorrés, valdeorresa. A Bola: bolés, bolesa. O Bolo: bolés, bolesa. Castro Caldelas: caldelao, caldelá. Celanova: celanovés, celanovesa. San Cibrao das Viñas: sancibrao, sancibrá. San Cristovo de Cea: ceés, ceesa. Sandiás: sandiao, sandiá.
Pontevedra Arousa: arousán, arousá. A Illa de Arousa: aurousán, aurousá. A Estrada: estradés, estradesa. Cangas: cangués, canguesa. A Cañiza: o/a cañicense. O Grove: groveiro, groveira. Mondaríz: mondarizán, mondarizá. Moaña: moañés, moañesa. Moraña: morañés, morañesa. Sanxenxo: sanxenxeiro, sanxenxeira.