20. GALDERA TEORIKOA
ERRADIOAKTIBITATEA: Erradioaktibitatea fenomeno naturala da. Substantzia erradioaktiboak deritzen substantziek erradiazio boteretsuak igortzeko gaitasunean oinarritzen da, gorputz opakoak zeharkatzeko, airea ionizatzeko, plaka fotografikoak inpresionatzeko eta zenbait substantzien fluoreszentzia kitzikatzeko gai diren erradiazioak.
ALFA, BETA ETA GAMMA ERRADIAZIOAK: Substantzia erradiaktiboek igorritako erradiazioak alfa, beta eta gamma erradiazio modura sailkatu ziren, beren sarkortasunaren arabera (sarkortasun txikienetik handienera). Gaur egun, badakigu erradiazio horiek nukleo atomikoan sortzen direla. - alfa partikula: helio-nukleoak dira, bi protoiz eta bi neutroiz osatutakoak: 4 2 He2+ karga elektrikoa 3,2.10-19 C masa 6,7.10-27kg. - beta partikula: elektroi bizkorrak dira, nukleoko neutroien desintegraziotik datozenak, neutroi bakoitzak protoi bat eta elektroi bat emanez: 0 -1 e1- karga elektrikoa -1,6.10-19C masa 9,1.10-31kg. - gamma erradiazioa: erradiazio elektromagnetikoak (fotoiak) dira, X izpiek baino maiztasun eta energia handiagoa dutenak karga elektrikoa eta masa 0.
PROZESU ERRADIAKTIBOEN ABIADURA: Substantzia batek denbora unitatean buruturiko igorpen erradioaktiboen kopuruari aktibitatea, desintegrazio-abiadura (A) deritzo. SI (Bq). Desintegrazio-abiadura desintegratu gabe dauden nukleoen kopuruaren proportzionala da eta nukleoen izaeraren menpekoa: A=-dN/dt=landaN0 (N0: desintegratu gabe dauden nukleoen kopurua eta landa: kte erradiaktiboa). Igorpen erradiaktiboaren legea: N=N0e-landat (A-m). Desintegratu gabeko nukleoen kopurua era esponentzialean txikiagotzen da denbora pasatu ahala. (grafiko). Hasierako nukleoen, N0, erdia desintegratzeko igaro behar den denborari semidesintegrazio-periodoa (T): T=ln2/landa.
ERREAKZIO NUKLEARRAK ETA ERRADIOAKTIBITATEA: Erreakzio nuklearrak nukleo atomiko batzuk bestelako nukleo desberdin bihurtzen direneko prozesuak dira. Nukleo erradioaktiboak oso ezegonkorrak direnez, era espontaneoan sortzen dituzte igorpen erradiaktiboak, erreakzio nuklear desberdinen arabera: - Soddy-ren legea: helio-nukleoa (alfa partikula) nukleo gurasotik irteten da. Horrela, nukleo berriaren zenbaki masikoa lau unitate txikiagoa da eta zenbaki atomikoa bi unitate txikiagoa. - Fajans-en legea: Nukleo gurasoaren neutroi bat desintegratzen, elektroi bat (beta partikula), protoi bat eta antineutrinoa bat sortzen dira. Horrela, nukleo berriaren zenbaki masikoa berdina da eta zenbaki atomikoa unitate bat handiagoa bihurtzen da. - gamma partikulen igorpena: Nukleo batek gamma erradiazioa igortzen duenean energia askatzen du, baina ez dago aldaketarik ez zenbaki atomikoan ezta zenbaki masikoan ere, elementu berbera izaten jarraitzen du. (Edozein erreakzio nuklearretan zenbaki atomikoen baturak eta zenbaki masikoen baturak konstante irauten du)
SERIE EDO FAMILIA ERRADIOAKTIBOA: Desintegrazio baten ondoren lortzen den nukleoa ezegonkorra izaten ohi da, eta desintegrazio berria pairatzen du, beste nukleo berri bat sortuz. Ondoz ondoko desintegrazioak gertatzen dira, azken nukleo egonkorra lortu arte.
ADIBIDEA: Torio-232 erradioisotopoaren desintegrazioan alfa partikula bat igortzen da lehenik, eta beta partikula bat ondoren.

21. GALDERA TEORIKOA
FISIO NUKLEARRA: Erreakzio nuklearrean, nukleo astun bat neutroiz bonbardatuz, nukleo hori zatitu eta bi nukleo arin sortzen dira. Prozesu honetan neutroiak eta energia kantitate handia askatzen da. Uranio-235 isotopoa, adibidez, erreakzio honen arabera fisionatzen da: 235 92 U+ 1 0 n=141 56 Ba+ 92 36 Kr+ 3 (1 0 n). 
AKTIBATZE-ENERGIA: Fisioan sortzen diren produktuak jatorrizko nukleoa baino egonkorragoak dira. Fisio prozesua gauzatzeko nahitaezkoa da aktibazio-energia bat, nukleoak neutroia irensteko behar duena. Erreakzioan hainbat neutroi askatzen dira. Neutroi horietako bakoitza beste nukleo baten fisioa eragiten du, horrela kate-erreakzioa sortuz.
PROZESU KONTROLATUA ETA EZ-KONTROLATUA: - Prozesu kontrolatua: Fisiozko zentral nuklearretan fisioan askatutako neutroiak kontrolatzeko neutroiak xurgatzeko materialak erabiltzen dira eta prozesuaren abiadura moteldu egiten da, leherketa ekidituz. Horrela, fisioan askatzen den energia aprobetxatu egin daiteke. - Prozesu ez kontrolatua:Ez da elementu kontrolatzailerik erabiltzen gehiegizko neutroiak xurgatzeko,
eta erreakzioa leherketa modura burutzen da (bonba atomikoa).
MASA GALERA: Fisio erreakzioan askatzen den energia erreakzioan gertatzen den ondorioa da. Galtzen den masa energia bihurtzen da, Einstein-en ekuazioa: E=Amc^2. 
LOTURA ENERGIA: Nukleo baten lotura-energia bere nukleoi isolatuak nukleoa eratzeko biltzean askaturiko energia da. Energia hori, nukleoa apurtu eta bere nukleoiak isolatzeko eman behar zaion energia kantitate berbera da. Nukleoa nukleoi isolatuen multzoa baino egonkorragoa da, izan ere, nukleoaren eraketan energia askatzen baita. Lotura-energia zenbat eta handiagoa izan orduan eta egonkorragoa da nukleoa. Mekanika erlatibistaren arabera, energia aldakuntza erlazionaturik dago  masa-aldakuntzarekin. Honela, nukleoiek beren masaren parte bat galtzen dute nukleoa eratzean. Z protoiz eta (A-Z) neutroiz eratutako nukleoaren masa (masa nuklearra) beti da protoi eta neutroi askeen masen batura baino txikiagoa. Amdef=(Zmp+(A-Z)mn)-Mn. AElot=AmdefC^2. AElot-1=AElot/A. (mp: protoiaren masa, mn: neutroiaren, Mn: nukleoaren masa). 1U=1,66 10^-27kg, 1U=931MeV, 1Mev=10^6eV, 1eV=1,6 10^-19

22. GALDERA TEORIKOA
FUSIO NUKLEARRA: Erreakzio nuklearrean, bi nukleo arin batu egiten dira, eta nukleo astunago bat eratzen da. Prozesu horretan energia kantitate oso handia askatzen da. (ad. Deuterioaren eta tritioaren hidrogenoen isotopoen fusioa).
AKTIBATZE-ENERGIA: Fusio erreakzioan nukleoak hurbildu egin behar dira eta beraien arteko aldarapen elektrostatikoak gainditzeko energia handia behar da, aktibatze- energia izenekoa. Erreakzioa gertatzen denean izugarrizko energia askatzen da eta horrek mantendu egiten du erreakzioa.
PROZESU KONTROLATUA ETA EZ-KONTROLATUA: - Prozesu kontrolatua: Etorkizuneko energi iturritzat hartua izan da, hondar erradiaktibo arriskutsurik sortzen ez duelako, eta itsas uretako deuterioa (hidrogeno-2) bezain ekonomikoak diren erregaietatik har daitekeelako. Oraindik ez da lortu era errentagarrian, prozesurako behar den aktibazio-energia lortzeko erreaktiboak oso tenperatura altuak behar dituzte eta plasma egoeran daude eta oso zaila da erreaktiboak konfinatzea. Gaur egun egiten ari diren esperimentuetan plasma berotu eta gero eremu magnetikoak erabiltzen dira hidrogeno nukleoak konfinatzeko. ITER izeneko proiektuan fusioaren bideragarritasuna ikertuko dute. - Prozesu-ez kontrolatua: Fusio-erreakzioak (erreakzio termonuklearrak) era naturalean gertatzen dira Eguzkian eta izarretan, astro horien barneko tenperaturei eta presioari esker. Era artifizialean, hidrogeno-bonba atomikoan erabiltzen da. Fusio-errakzioa gertatzeko behar den tenperatura aldez aurretik leherrarazten den fisiozko bonba atomiko batez lortzen da.
MASA GALERA: Fisio erreakzioan askatzen den energia erreakzioan gertatzen den ondorioa da. Galtzen den masa energia bihurtzen da, Einstein-en ekuazioa: E=Amc^2. 
LOTURA ENERGIA: Nukleo baten lotura-energia bere nukleoi isolatuak nukleoa eratzeko biltzean askaturiko energia da. Energia hori, nukleoa apurtu eta bere nukleoiak isolatzeko eman behar zaion energia kantitate berbera da. Nukleoa nukleoi isolatuen multzoa baino egonkorragoa da, izan ere, nukleoaren eraketan energia askatzen baita. Lotura-energia zenbat eta handiagoa izan orduan eta egonkorragoa da nukleoa. Mekanika erlatibistaren arabera, energia aldakuntza erlazionaturik dago  masa-aldakuntzarekin. Honela, nukleoiek beren masaren parte bat galtzen dute nukleoa eratzean. Z protoiz eta (A-Z) neutroiz eratutako nukleoaren masa (masa nuklearra) beti da protoi eta neutroi askeen masen batura baino txikiagoa. Amdef=(Zmp+(A-Z)mn)-Mn. AElot=AmdefC^2. AElot-1=AElot/A. (mp: protoiaren masa, mn: neutroiaren, Mn: nukleoaren masa). 1U=1,66 10^-27kg, 1U=931MeV, 1Mev=10^6eV, 1eV=1,6 10^-19