A Ilustración foi a nova corrente de pensamento, de orixe fundamentalmente francesa que se expandiu rapidamente por Europa, incluída España, e por iso ao século XVIII coñéceselle como Século das Luces. O pensamento ilustrado manifesta unha ilimitada confianza na razón para entender a realidade. Os ilustrados crían que os homes conducidos pola súa intelixencia, poderían alcanzar o coñecemento, que constituía para eles a base da felicidade. Por iso foron defensores da educación e do progreso, do enriquecemento, do saber e da progresiva mellora das condicións de vida dos seres humanos. Os ilustrados someteron á crítica os principios en que se baseaba a sociedade estamental. A introdución e difusión das novas ideas ilustradas en España foi lenta e difícil. A ausencia de amplos grupos burgueses, o anquilosamento e conservadurismo dos medios intelectuais universitarios e o enorme peso da Igrexa obstaculizaron a difusión da nova corrente de pensamento ata a segunda metade do século XVIII. Os ilustrados españois movéronse na contorna da Coroa, ocupando cargos políticos principais desde os que potenciaron o reformismo. Non cuestionaron o despotismo borbónico, senón que o entenderon como a palanca poderosa que había que utilizar para remover as estruturas establecidas e sacar ao país da decadencia. En xeral, a súa actitude foi moderada e na súa condición de cristiáns ilustrados atópase a súa maior peculiaridade. Os ilustrados españois -salvo cando evolucionaron cara ao liberalismo a fins do século XVIIInon aspiraban a modificar substancialmente a orde social e político vixente. Pretendían introducir reformas que fomentasen o que denominaron pública felicidade, e para iso desexaban involucrar aos grupos privilexiados na súa materialización. A colaboración entre a monarquía e a Ilustración en España foi ás veces ambigua e contraditoria: os gobernos impulsarán as reformas sempre que estas non fosen demasiado radicais como para poñer en perigo a estabilidade de todo o armazón do Antigo Réxime. De aí provirán precisamente as maiores frustracións para o movemento ilustrado.

o. A maioría dos ilustrados españois "eran bos cristiáns e ferventes monárquicos que non tiñan nada de subversivos nin revolucionarios no sentido actual do termo". Esta relación entre ilustrados e a Coroa, e, entre os reis interesados pola Ilustración e algunhas ideas desta que non afectasen a súa poder absoluto, privilexios nin á sociedade estamental, deu lugar ao que se coñece como Despotismo ilustrado, nome que recibe o sistema político da segunda metade do século XVIII que defendía o incremento do poder absoluto do rei, para que, axudado das luces da razón, impulsase as reformas necesarias para incrementar a riqueza do reino e a felicidade e benestar dos seus súbditos. A súa lema foi “todo para o pobo, pero sen o pobo” e o seu mellor representante en España foi Carlos III, que fomentou a educación, o comercio, reduciu a influencia de la Iglesia no ensino e na vida política, hixienizou as cidades, declarou nobre o traballo, iluminou as rúas das cidades e introduciu outras moitas reformas de calado ilustrado. Os ilustrados españois eran, iso sí, decididos partidarios de cambios pacíficos e graduais que afectasen a todos os ámbitos da vida nacional sen alterar en esencia a orde social e político vixentes. É dicir, reformar as deficiencias para poñer a España ao día e en igualdade de competencia coas principais potencias europeas mantendo as bases dun sistema que non consideraban intrínsecamente malo. O caldo de cultivo das ideas ilustradas atopábase en cidades e comarcas dotadas dunha infraestrutura material e espiritual: imprenta, bibliotecas, centros de ensino superior, sector terciario desenvolvido, burguesía culta, comunicación co exterior; condicións difíciles de atopar no interior, salvo en contadas cidades: Madrid, Salamanca, Zaragoza... Máis ben achábanse no litoral, en portos comerciais. Na costa cantábrica xurdiron dous focos temperáns da Ilustración. As figuras fundamentais do movemento ilustrado aquí foron o benedictino Benito Jerónimo Feijóo, e na segunda metade do século os políticos –as veces ministroscomo: Pedro Rodríguez de Campomanes, o Conde de Floridablanca (José Moñino), Pablo de Olavide e Gaspar Melchor de Jovellanos, entre otros.